ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

ΠΡΟΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ

Κωδικός Μαθήματος: ΠΘ0200

Υπεύθυνος Καθηγητής: Ρηγοπούλου Ειρήνη, Καθηγήτρια

Άλλοι Διδάσκοντες:

Κλινικές ασκήσεις: Γ. Νταλέκος , Α. Καψωριτάκης, Γ. Κ. Μακαρίτσης , Ε.
Ρηγοπούλου, Δ. Μπόγδανος, Α. Κωτσάκης, Κ. Ζάχου, Θ. Ελευθεριάδης, Χ.
Κατσιάρη, Ν. Γατσέλης , Γ. Ντάιος, Α. Μπαργιώτα, Ν. Γιαννακούλας , Ε.
Σαλούστρος, Ι. Πανταζόπουλος, Α. Μανωλάκης, Φ. Κοίνης, Γ. Εφραιμίδης,
Α. Στέφος Σ. Γεωργιάδου, Σ. Γκαμπέτα, Β. Λυγούρα,, Δ. Σαγρής

Διαλέξεις από αμφιθεάτρου: Ι. Στεφανίδης, Ε. Ζακυνθινός , Α.
Καψωριτάκης, Γ. Βασιλόπουλος, Ζ. Δανιήλ, Κ. Μακαρίτσης , Ε.
Ρηγοπούλου, Δ. Μπόγδανος, Κ. Ζάχου, Ν. Γατσέλης ,Γ. Ντάιος, Α.
Μπαργιώτα, Ν. Γιαννακούλας , Χ. Κατσιάρη, Ε. Δαρδιώτης, Α. Μανωλάκης


ECTS: 6.00

Τύπος|Είδος Μαθήματος: ΥΠ | ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΉΣ ΠΕΡΙΟΧΉΣ

Εξάμηνο Διδασκαλίας: 5o Εξάμηνο

Ώρες την Εβδομάδα: 6 Ώρες

Συνολικός χρόνος (Ώρες Διδασκαλίας + Φόρτος Εργασίας Φοιτητή) 161 Ώρες

Προαπαιτούμενα:

Ο φοιτητής να έχει παρακολουθήσει και εξεταστεί επιτυχώς σε τουλάχιστον δύο (2) από τα παρακάτω μαθήματα:

i. Ανατομία Μυοσκελετικού Συστήματος ii. Ανατομία Σπλάχνων και Αγγείων iii. Ανατομία Νευρικού Συστήματος και Αισθητηρίων Οργάνων iv. Φυσιολογία Συστημάτων v. Νευροφυσιολογία και Φυσιολογία των Ενδοκρινών vi. Φαρμακολογία Ι


Γλώσσα Διδασκαλίας: Ελληνική (Ωστόσο προσφέρεται η δυνατότητα διδασκαλίας στην Αγγλική γλώσσα, καθώς αυτό συμβαίνει κατ’ επανάληψη στους αλλοδαπούς φοιτητές που διδάσκονται το μάθημα στα πλαίσια της ανταλλαγής φοιτητών στο Πρόγραμμα ERASMUS και στις ανταλλαγές φοιτητών στο πρόγραμμα της HELMSIC).

Διαθέσιμο για Erasmus: ΝΑΙ

Διαλέξεις Εξαμήνου: Λεπτομέρειες/Διαλέξεις

Τρόπος Διδασκαλία: Διαλέξεις είτε από αμφιθεάτρου είτε διαδικτυακά μέσω ειδικής πλατφόρμας δεν είναι υποχρεωτικές. Τα κλινικά φροντιστήρια (κλινική άσκηση) διενεργούνται παρά την κλίνη του ασθενούς και είναι υποχρεωτικά.

Χρησιμοποιείται λογισμικό της Microsoft (PowerPoint) μέσω του οποίου γίνονται οι παραδόσεις των μαθημάτων.
Η Βιβλιοθήκη διαθέτει τα απαραίτητα συγγράμματα του μαθήματος.
Επίσης οι φοιτητές έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στις διεθνείς επιστημονικές βάσεις δεδομένων (PubMed), τις οποίες διαθέτει η Βιβλιοθήκη.
Όλες οι παραδόσεις των μαθημάτων γίνονται με προβολή μέσω υπολογιστή χρησιμοποιώντας το PowerPoint. Οι ως άνω διαλέξεις των μαθημάτων είναι αναρτημένες στους ιστοτόπους της Ιατρικής Σχολής (eclass) και της Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής με ελεύθερη πρόσβαση από τους φοιτητές της Ιατρικής Σχολής. Τέλος το Email του υπευθύνου του μαθήματος αλλά και των λοιπών διδασκόντων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την επικοινωνία μεταξύ φοιτητών και διδασκόντων και οι φοιτητές προτρέπονται να χρησιμοποιούν και αυτή τη μέθοδο επικοινωνίας. Επίσης πληροφορίες ή ανακοινώσεις που αφορούν στο μάθημα αναρτώνται στους ιστοτόπους της Ιατρικής Σχολής και της Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής με ελεύθερη πρόσβαση από τους φοιτητές της Ιατρικής Σχολής.


Μέθοδος Αξιολόγησης: – Η αξιολόγηση των φοιτητών γίνεται αφενός με προφορικές ερωτήσεις επί των προβλημάτων των ασθενών κατά τη διάρκεια των κλινικών ασκήσεων και αφετέρου με γραπτές ερωτήσεις κατά το τέλος του εξαμήνου. Οι φοιτητές αξιολογούνται στο φροντιστηριακό μάθημα από τους εκπαιδευτές στο τέλος του εξαμήνου ως προς την ικανότητά τους να διενεργούν τη βασική αντικειμενική εξέταση και στη λήψη του ιστορικού.
Κατά τις εξεταστικές περιόδους το μάθημα εξετάζεται σύμφωνα με το σύστημα γραπτών εξετάσεων. Για τη βαθμολογία του εξαμήνου λαμβάνεται υπόψη και η επίδοση των φοιτητών στο φροντιστηριακό μάθημα. Οι γραπτές ερωτήσεις περιλαμβάνουν Ερωτήσεις Σύντομης Απάντησης καθώς και ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Ως εκ των ανωτέρω συνάγεται, ότι ο φόρτος εργασίας των φοιτητών για το μάθημα της Προπαιδευτικής Παθολογίας είναι εξαιρετικά μεγάλος και οι απαιτήσεις ιδιαιτέρως υψηλές. Τα κριτήρια αξιολόγησης είναι προσβάσιμα από τους φοιτητές στην ιστοσελίδα του μαθήματος: http://83.212.32.147/internalmedicine/index.php/el/propaideftiki
Για την αξιολόγηση του μαθήματος και των διδασκόντων διατίθεται ειδικό ερωτηματολόγιο στους φοιτητές στο τέλος του εξαμήνου διδασκαλίας του μαθήματος με το οποίο αξιολογούνται καθένας από τους διδάσκοντες, τόσο για τις παραδόσεις από αμφιθεάτρου (2 φορές την εβδομάδα) όσο και για τα κλινικά φροντιστήρια (2 φορές την εβδομάδα). Επίσης προτρέπονται οι φοιτητές να εκφράσουν την άποψή τους για τη συνολική εκπαιδευτική διαδικασία του μαθήματος και ενδεχόμενες προτεινόμενες αλλαγές.Τα αποτελέσματα των ανωτέρω απαντήσεων του ερωτηματολογίου αξιοποιούνται κατάλληλα με στόχο τη βελτίωση της εκπαιδευτικής διαδικασίας για το συγκεκριμένο μάθημα.

Αντικειμενικοί Στόχοι/Επιδιωκόμενα Αποτελέσματα: Το μάθημα αποτελεί ένα από τα βασικά μαθήματα κορμού των Ιατρικών Σχολών και έχει σημαντικές απαιτήσεις εκ μέρους των φοιτητών. Οι φοιτητές είναι υποχρεωμένοι να αφιερώσουν πολλές ώρες για την εκμάθηση λήψης και σύνταξης του ιατρικού ιστορικού, των μεθόδων εξέτασης για την εκτίμηση της φυσικής κατάστασης του αρρώστου και την εκμάθηση των κύριων συμπτωμάτων με τα οποία εκδηλώνονται διάφορα νοσήματα. Το μάθημα περιλαμβάνει διαλέξεις από αμφιθεάτρου 3 ωρών εβδομαδιαίως (μη υποχρεωτικές) καθώς και 3 ωρών εβδομαδιαίως κλινικής άσκησης στους θαλάμους της Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής (υποχρεωτική παρακολούθηση) με πληθώρα ασθενών που πάσχουν από νοσήματα προερχόμενα από διάφορα συστήματα και απαιτούν την υιοθέτηση της καλούμενης ολιστικής διάγνωσης και αντιμετώπισης. Η διδασκαλία έχει ως στόχο την εκτίμηση της φυσικής κατάστασης του αρρώστου και την εκμάθηση διαφορετικής διάγνωσης των παθολογικών ευρημάτων.

Στόχος
Το μάθημα της Προπαιδευτικής Παθολογίας διδάσκεται στο 5ο εξάμηνο και έχει στόχο την απόκτηση γνώσεων, εμπειρίας και δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την εκτέλεση σωστής και πλήρους κλινικής εξέτασης του ασθενούς και την αξιολόγηση των κλινικών (υποκειμενικών και αντικειμενικών) ευρημάτων της εξέτασης.
Οι ειδικοί στόχοι του μαθήματος εξειδικεύονται στα παρακάτω επιδιωκόμενα μαθησιακά αποτελέσματα:
Αντικειμενικοί σκοποί 
Οι αντικειμενικοί σκοποί του μαθήματος μπορούν να εξειδικευτούν στα ακόλουθα:
• Να κατανοήσει ο φοιτητής την έννοια, τη σημασία και τη δομή του ιστορικού και να αποκτήσει
εμπειρία στην τεχνική που αυτό λαμβάνεται, καταγράφεται και παρουσιάζεται
• Να μάθει να εκτελεί συντεταγμένα τη γενική αντικειμενική εξέταση, να εξοικειωθεί με τα ευρήματα της εξέτασης φυσιολογικών ατόμων και να μάθει να αναγνωρίζει τα παθολογικά αντικειμενικά σημεία και τη σημασία τους.
• Να μάθει τα κύρια συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνονται τα διάφορα νοσήματα, τις ποικιλίες τους, την παθοφυσιολογική τους βάση και τη σημασία τους στη διάγνωση.

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος ο φοιτητής / τρια θα είναι σε θέση να χρησιμοποιεί την κατακτημένη γνώση προκειμένου:
• να είναι ικανός να λάβει από τον ασθενή το ιστορικό και στη συνέχεια να το καταγράψει και να το παρουσιάσει
• να αποκτήσει εφόδια έτσι ώστε να μπορεί συντεταγμένα να εκτελέσει γενική αντικειμενική εξέταση στον ασθενή και να είναι σε θέση να αναγνωρίζει τόσο φυσιολογικά όσο και
παθολογικά ευρήματα κατά την κλινική εξέταση και να μπορεί να εκτιμήσει την σημασία τους
• να γνωρίζει τα κύρια συμπτώματα εκδήλωσης διαφόρων νοσημάτων, την παθοφυσιολογική τους βάση και την σημασία τους στη διάγνωση

Προϋποθέσεις
Για να παρακολουθήσει ο φοιτητής το μάθημα της Προπαιδευτικής Παθολογίας κατά τρόπο αποδοτικό θα πρέπει να έχει γνώσεις πολλών μαθημάτων που ήδη βάσει του Προγράμματος Σπουδών έχει διδαχθεί. Ιδιαίτερα σημαντικές είναι οι γνώσεις της Ανατομίας και ιστολογίας του
δέρματος, των σπλάχνων και του νευρικού συστήματος καθώς και αρκετές γνώσεις Παθολογικής Ανατομικής και Φυσιολογίας.

Διάρθρωση των γνώσεων που πρέπει να αποκτήσει ο φοιτητής στο μάθημα της Προπαιδευτικής Παθολογίας
• Οι γνώσεις που πρέπει να αποκτήσει ο φοιτητής στο μάθημα της Προπαιδευτικής Παθολογίας, όπως αναλύονται παρακάτω, δεν είναι προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένο βιβλίο και ο φοιτητής μπορεί να τις αναζητήσει σε βιβλία της επιλογής του.
• Οι απαιτούμενες γνώσεις, εμπειρίες και δεξιότητες συμπλέκονται μεταξύ τους και η συστηματική
παρακολούθηση, μελέτη και εκπαιδευτική πρακτική της ύλης του μαθήματος αλληλοεξαρτώνται για την κατανόησή του.
• Πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η μεγάλη σημασία της απόκτησης εμπειρίας στη λήψη του ιστορικού και τη διενέργεια της βασικής αντικειμενικής εξετάσεως.

Δεξιότητες – απόκτηση εμπειρίας
Βασικό ρόλο στην απόκτηση εμπειρίας και δεξιοτήτων παίζουν τα φροντιστηριακά μαθήματα των φοιτητών σε μικρές ομάδες (γίνεται προσπάθεια να μην υπερβαίνουν τους εννέα) υπό την
καθοδήγηση ενός εκπαιδευτή. Η άσκηση γίνεται σε ασθενείς με σκοπό τα ακόλουθα:
– να εξοικειωθεί με τον ασθενή και να αποκτήσει εμπειρία στην λήψη του ιστορικού, από τη βασική δομή που αυτό πρέπει να έχει, έως τις τεχνικές που χρησιμοποιούνται για τη λήψη του, την καταγραφή του και την παρουσίασή του
– να εκπαιδευτεί και να αποκτήσει εμπειρία στην διενέργεια της βασικής αντικειμενικής εξέτασης, στο οποίο υπάγονται η εξοικείωση με τα ευρήματα της εξέτασης φυσιολογικών ατόμων και η αναγνώριση
των παθολογικών αντικειμενικών σημείων και τη σημασία τους
– να μάθει τα κύρια συμπτώματα εκδήλωσης των διαφόρων νοσημάτων, την παθοφυσιολογική τους βάση και τη σημασία τους στη διάγνωση.

Η επιλογή των ασθενών από τον εκπαιδευτή γίνεται με κριτήριο το πρόγραμμα των διαλέξεων που συμβαδίζει με το πρόγραμμα των φροντιστηριακών ασκήσεων. Οι γνώσεις που πρέπει να αποκτηθούν περιγράφονται ακολούθως (βλέπε περιεχόμενο μαθήματος).


URL Μαθήματος : http://83.212.32.147/internalmedicine/index.php/el/propaideftiki

Περιγραφή Μαθήματος: Το σύνολο των γνώσεων που περιγράφονται αποτελεί την διδακτέα και εξεταστέα ύλη.
Γνώσεις
1. Ιστορικό
1.1. Κατανόηση της σημασίας του ιστορικού στη διάγνωση και αντιμετώπιση του ασθενούς.
Συνειδητοποίηση του γεγονότος ότι πλήρες και ακριβές ιστορικό είναι προϋπόθεση της ορθής διαγνώσεως και κατ’ ακολουθία της θεραπείας του ασθενούς.
1.2. Δομή του ιστορικού (κύριο ενόχλημα, παρούσα νόσος, ατομικό και οικογενειακό αναμνηστικό,
προσωπικό και κοινωνικό ιστορικό και ανασκόπηση των συστημάτων).
1.3. Κατανόηση της σημασίας της ηλικίας, του φύλου, της γεωγραφίας, της εθνικότητας και του κοινωνικού ιστορικού.
1.4.Συνειδητοποίηση των δυσχερειών και παγίδων που μπορεί να προκύψουν στην ορθή εκτίμηση των πληροφοριών που λαμβάνουν.
1.5. Κατανόηση ότι το ιστορικό είναι μια ενεργητική διαδικασία που απαιτεί γνώσεις και εμπειρία.
Κατανόηση ότι στο 3ο έτος αποκτάται η αρχική γνώση και εμπειρία, αλλά η τεχνική λήψεως του ιστορικού απαιτεί συνεχή προσπάθεια και βελτιώνεται στο μάθημα της Παθολογίας του 4ου έτους και στην κλινική άσκηση του 6ου έτους.
2. Περιγραφή κύριων συμπτωμάτων
2.1. Ταξινόμηση των κεφαλαλγιών και περιγραφή των κλινικών στοιχείων των συνηθέστερων από αυτές.
2.2. Θωρακικός πόνος: Ανατομικά στοιχεία που προκαλούν θωρακικό πόνο. Κύρια κλινικά χαρακτηριστικά πλευριτικού πόνου, μυοκαρδιακής ισχαιμίας, περικαρδίτιδας, πόνος οφειλόμενος σε διαταραχές του οισοφάγου, πόνος διαχωριστικού ανευρύσματος της αορτής κλπ.
2.3. Κοιλιακός πόνος: Κλινικά χαρακτηριστικά του πόνου που οφείλεται σε περιτοναϊκό ερεθισμό, του αποφρακτικού πόνου των κοίλων σπλάγχνων, του πόνου αγγειακής απόφραξης, του κοιλιακού πόνου μεταβολικών διαταραχών.
2.4. Οσφυαλγία και αυχεναλγία: Περιγραφή των κλινικών χαρακτηριστικών του πόνου των συνηθέστερων αιτίων.
2.5. Παθοφυσιολογία και κλινικοί τύποι του βήχα.
2.6. Περιγραφή των διαφόρων τύπων της δύσπνοιας. Διάκριση παροξυντικής δύσπνοιας από συνεχή δύσπνοια. Δύσπνοια από αναπνευστικά αίτια (εισπνευστική, εκπνευστική). Δύσπνοια καρδιακής αιτιολογίας (δύσπνοια στην προσπάθεια, μορφές δύσπνοιας στην ηρεμία). Άλλοι τύποι δύσπνοιας.
2.7. Τι είναι προκάρδιοι παλμοί και πώς περιγράφονται από τον ασθενή. Πώς ορίζονται οι συγκοπτικές προσβολές και η λιποθυμία. Ποιοι είναι οι κυριότεροι τύποι συγκοπτικών κρίσεων και ποια τα κλινικά τους χαρακτηριστικά.
2.8. Πώς ορίζονται και ποια είναι η παθοφυσιολογία της ναυτίας, των εμετών, της δυσκοιλιότητας και της διάρροιας. Διάκριση οξειών και χρόνιων φλεγμονωδών διαρροιών.
3. Αξιολόγηση ορισμένων ευρημάτων αντικειμενικής εξέτασης
3.1. Διαταραχές ανάπτυξης: Περιγραφή του γιγαντισμού και των διαφόρων τύπων νανισμού.
3.2. Διαταραχές της θρέψης: Ορισμοί και κλινικά χαρακτηριστικά της απίσχνασης και της καχεξίας.
Ορισμός, τρόπος αντικειμενικής μετρήσεως και διαβάθμιση της βαρύτητας της παχυσαρκίας.
3.3. Παθοφυσιολογία της ρυθμίσεως της θερμοκρασίας του σώματος, περιγραφή των τύπων του πυρετού και των συνοδών συμπτωμάτων.
3.4. Χαρακτηριστικά προσωπεία.
3.5. Περιγραφή των πρωτογενών και δευτερογενών δερματικών βλαβών. Κλινική περιγραφή συνήθων και χαρακτηριστικών δερματικών εξανθημάτων.
3.6. Αιμορραγικές εκδηλώσεις του δέρματος: Ορισμοί των πετεχειών, των εκχυμώσεων, των αιματωμάτων και της πορφύρας. Συνήθεις πορφυρικές βλάβες.
3.7. Ορισμός και παθοφυσιολογία της κυανώσεως. Διάκριση περιφερικής κεντρικής κυανώσεως.
3.8. Ορισμός και παθοφυσιολογία του οιδήματος, τοπογραφία του οιδήματος ανάλογα με την αιτιολογία.
3.9. Αντικειμενικά ευρήματα συμφορητικής καρδιακής ανεπάρκειας.
3.10. Αντικειμενικά ευρήματα βαλβιδοπαθειών.
3.11. Αντικειμενικά ευρήματα πνευμονικής πυκνώσεως, πνευμονικού εμφυ-σήματος, ατελεκτασίας, πλευριτικής συλλογής και πνευμονοθώρακος.
3.12. Πώς ορίζεται ο ίκτερος και ποιοι οι παθοφυσιολογικοί τύποι ικτέρου.
3.13. Αντικειμενικά ευρήματα ασκιτικής συλλογής.
3.14. Λεμφαδενοπάθεια: Τοπογραφία λεμφαδενικών διογκώσεων. Αξιολόγηση λεμφαδενοπαθειών ως προς το μέγεθος, την ευαισθησία, τη σύσταση, το σχηματισμό συρρεουσών μαζών και τη διάρκειά της. Κύριες καταστάσεις που προκαλούν λεμφαδενοπάθειες.
3.15. Σπληνομεγαλία: Σημασία του μεγέθους, της σύστασης, της ευαισθησίας στην ψηλάφηση και την παρουσία ήχου τριβής. Κύρια αίτια διόγκωσης του σπληνός.
3.16. Αντικειμενικά σημεία αρθρίτιδας. Περιγραφή κλινικών χαρακτηριστικών αρθριτικών συνδρόμων: Μονοαρθρίτιδα, ολιγαρθρίτιδα, πολυαρθρίτιδα, αρθρίτιδα μικρών αρθρώσεων, ή μεγάλων αρθρώσεων, μεταναστευτική αρθρίτιδα, αθροιστική αρθρίτιδα, συμμετρική αρθρίτιδα, διαβρωτική ή μη διαβρωτική αρθρίτιδα.
3.17. Πώς εξετάζεται το επίπεδο συνειδήσεως και πώς ταξινομούνται οι σχετικές διαταραχές.
Ορισμοί της συγχύσεως και του παραληρήματος. Διαταραχές της μνήμης και άνοια.
3.18. Διαταραχές του λόγου. Τι είναι δυσαρθρία και τι αφασία. Κλινικές μορφές αφασίας και τρόποι ελέγχου τους. Ορισμός των αγνωσιακών και απρακτικών διαταραχών.
3.19. Εκδηλώσεις βλαβών του έξω πυραμιδικού συστήματος και του περιφερικού κεντρικού νευρώνα. Διαταραχές βαδίσεως και κλινικοί τύποι βαδισμάτων.
3.20. Συνήθεις ακούσιες παθολογικές κινήσεις: Τρόμος, χορεία, αθέτωση, μυοκλωνίες κλπ.
3.21. Διαταραχές των μυών: Μυϊκή ισχύς και μυϊκή ατροφία. Διαταραχές του μυϊκού τόνου.
4. Παρακλινική σημειολογία και βασική εργαστηριακή διερεύνηση απεκκριμάτων και υγρών του οργανισμού
4.1. Αξιολόγηση της απόχρεμψης με βάση τη χροιά, τη σύσταση, την ποσότητα και την οσμή των πτυέλων. Κλινική σημασία και αξιολόγηση των αιμόφυρτων πτυέλων.
4.2. Αξιολόγηση εμεσμάτων με βάση τη χροιά και τη σύσταση (τροφώδη, χολώδη και αιματηρά) την ποσότητα και την οσμή των εμεσμάτων. Κλινική σημασία της αιματέμεσης.
4.3. Αξιολόγηση της ποσότητας των αποβαλλομένων ούρων 24ώρου: Ορισμός και κλινική σημασία ολιγουρίας και πολυουρίας. Κλινική αξιολόγηση της όψεως, της χροιάς και της οσμής των ούρων.
Κλινική σημασία του ειδικού βάρους των ούρων (υποσθενουρία, ισοσθενουρία, υπερσθενουρία) της αντιδράσεως του pH των ούρων.
4.4. Αξιολόγηση των βιοχημικών παραμέτρων των ούρων, όπως του λευκώματος, του σακχάρου, των κετονικών σωμάτων, των χολοχρωστικών και της αιμοσφαιρίνης των ούρων.
4.5. Αξιολόγηση του ιζήματος των ούρων: Αιματουρία και μορφές της, πυουρία, κυλινδρουρία.
4.6. Κλινική αξιολόγηση της ποσότητας και της χροιάς των κοπράνων. Ορισμός και κλινική σημασία των μέλαινων κενώσεων και του αποχρωματισμού των κοπράνων.
4.7. Παθολογικά συστατικά των κοπράνων: Βλέννη, πύον, αιματηρές προσμίξεις, εντερικά παράσιτα κλπ.
4.8. Τρόπος διακρίσεως του πλευριτικού υγρού, σε διϊδρωματικό και εξιδρωματικό. Κλινική σημασία του αιμορραγικού, πυώδους και χυλώδους πλευριτικού υγρού.
4.9. Μακροσκοπικά και μικροσκοπικά χαρακτηριστικά περικαρδιακού υγρού.4.10. Διάκριση  ασκιτικού υγρού σε υγρό πυλαίας υπερτάσεώς και υγρό χωρίς πυλαία υπέρταση. Κλινική σημασία
του αιμορραγικού, χυλώδους και πυώδους περιτοναϊκού υγρού.
4.11. Ενδείξεις και αντενδείξεις οσφυονωτιαίας παρακεντήσεως. Κλινική σημασία της τάσεως, της όψεως και της παρουσίας αίματος στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό και φυσιολογικά βιοχημικά και κυτταρικά στοιχεία.
4.12. Η έννοια του αιματοκρίτη και της αιμοσφαιρίνης του αίματος, ορισμός της αναιμίας και ερυθροκυτταρώσεως. Ορισμός και αξιολόγηση ερυθροκυτταρικών δεικτών και προκύπτουσα ταξινόμηση των αναιμιών.
4.13. Ποσοτικές διαταραχές των λευκοκυττάρων.
Απόκτηση εμπειρίας και δεξιοτήτων
1. Λήψη ιστορικού
1.1. Άσκηση στη λήψη ιστορικού σε ασθενείς της κλινικής
1.2. Απόκτηση εμπειρίας στην καταγραφή του ιστορικού
2. Βασική και κατευθυνόμενη αντικειμενική εξέταση
2.1. Ο φοιτητής πρέπει να μάθει να κάνει τη βασική συστηματική αντικειμενική εξέταση του ασθενούς. Η εξέταση αυτή ενεργείται σε κάθε ασθενή ανεξάρτητα από το ιστορικό και τα προβαλλόμενα συμπτώματα. Η εξέταση αυτή σιγά-σιγά πρέπει να γίνεται κτήμα του φοιτητή και να
ενεργείται κατά τρόπο συνεπή και αυτόματο.
2.2. Η εξέταση γίνεται με μία συγκεκριμένη ακολουθία. Στην κλινική μας διδάσκουμε μια ακολουθία
που περιλαμβάνει :
– Γενική επισκόπηση του ασθενούς
– Εξέταση κεφαλής και τραχήλου
– Εξέταση άνω άκρων
– Εξέταση θώρακος και κορμού
– Εξέταση κοιλίας
– Εξέταση κάτω άκρων
2.3. Μία τυποποιημένη βασική αντικειμενική εξέταση περιγράφεται στον πίνακα. Η ακολουθία αυτή πρέπει να γίνει απόλυτο κτήμα του φοιτητή.
2.4. Εάν από τα συμπτώματα και το εν γένει ιστορικό ή από την αντικειμενική εξέταση προκύψουν συμπτώματα που αφορούν συγκεκριμένο σύστημα, αυτό πρέπει να εξετάζεται λεπτομερώς (κατευθυνόμενη αντικειμενική εξέταση).
2.5. Η σωστή αντικειμενική εξέταση προϋποθέτει ένα στοιχειώδη εξοπλισμό που πρέπει πάντα να είναι διαθέσιμος (βλέπε πίνακα)
3. Γενική επισκόπηση και εκτίμηση του ασθενούς
3.1. Θέση του ασθενούς στο κρεβάτι
3.2. Παρατήρηση της γενικής ανάπτυξης και θρέψης
3.3. Θερμομέτρηση του σώματος
3.4. Γενική επισκόπηση του δέρματος (χροιά, εξανθήματα, ευρυαγγείες κλπ). Ψηλάφηση του δέρματος και των τυχόν βλαβών για τον καθορισμό της θερμοκρασίας της συστάσεως και της ελαστικότητάς του.
3.5. Εξέταση άκρων χειρών-ποδιών και ονύχων.
– χροιά (ωχρότητα, κυάνωση, ερυθρότητα, σύνδρομο Raynaud) – παραμορφώσεις (σκληροδερμία, μυϊκή ατροφία, παραμορφώσεις αρθρώσεων, παλάμη Dupuytren, αραχνοδακτυλία)
– μέγεθος χειρών
– τρόμος
– εξέταση ονύχων (κοιλονυχία, πληκτροδακτυλία, γραμμοειδείς αιμορραγίες.
4. Εξέταση κεφαλής και τραχήλου
4.1. Σχήμα, μέγεθος κρανίου, παρουσία αλωπεκίας, χαρακτηριστικά προσώ-που, δερματικές βλάβες, ευαισθησία, οίδημα προσώπου.
4.2. Γενική εξέταση οφθαλμών: εξώφθαλμος.
4.3. Εξέταση βλεφάρων (βλεφαρόπτωση, σύσπαση άνω βλεφάρου, οίδημα βλεφάρου, ξανθελάσματα κλπ.).
4.4. Εξέταση επιπεφυκότος (χροιά κλπ) και κερατοειδούς. Εξέταση κορών του οφθαλμού: μέγεθος, σχήμα, συμμετρία, αντανακλαστικά κόρης και προσαρμογής. Αναγνώριση συνδρόμου Horner.
4.5. Εξέταση κινητικότητας των βολβών του οφθαλμού και εξέταση για τη διαπίστωση ημιανοψίας.
4.6. Εξέταση ρίνας και σιελογόνων αδένων
4.7. Εξέταση χειλέων και στοματικής κοιλότητας: (κυάνωση, ωχρότητα, μελάγχρωση κλπ). Εξέταση ούλων, γλώσσας (επίχρισμα, ατροφία θηλών κλπ), υπερώας, φάρυγγα, αμυγδαλών.
4.8. Εξέταση τραχήλου: Εξέταση για ανεύρεση δυσκαμψίας αυχένα, εξέταση θυρεοειδούς αδένος, τραχείας, αγγείων (σφαγιτιδικό σφυγμό, αρτηριακό σφυγμό και ψηλάφηση λεμφαδένων τραχήλου).
5. Αναπνευστικό Σύστημα
5.1. Τοπογραφικός προσανατολισμός στο θώρακα
5.2. Επισκόπηση του θώρακος
– Ανωμαλίες του σχήματος του θώρακος (πιθοειδής, πτηνοειδής κλπ)
– Τοπικές ανωμαλίες θωρακικού τοιχώματος
– Έλεγχος αναπνευστικών κινήσεων ( διαταραχές ρυθμού της αναπνοής, συχνότητα, βάθος).
5.3. Ψηλάφηση
– Κινητικότητα των ημιθωρακίων
– Φωνητικές δονήσεις
– Πρόσθετος κραδασμός
– Παθολογικές σφύξεις
5.4. Επίκρουση θώρακος
– Τεχνική της επικρούσεως
– Ήχοι που παράγονται στην επίκρουση (σαφής πνευμονικός, αμβλύς, τυμπανικός)
5.5. Ακρόαση του θώρακος
– Τεχνική (ο τρόπος που γίνεται η ακρόαση στις διάφορες περιοχές)
– Ήχοι αναπνοής (κυψελιδικό ψιθύρισμα και μεταβολές του, βρογχική αναπνοή και υποκατηγορίες όπως σωληνοειδές φύσημα, πλευριτικό φύσημα και αμφορικός ήχος)
– Πρόσθετος πνευμονικός ήχος (μουσικοί και μη μουσικοί ρόγχοι και ήχοι τριβής)
5.6. Εξέταση μαστών
– Επισκόπηση των μαστών (θέσεις του ασθενούς κατά την επισκόπηση, εισολκή θηλής, εξέταση του δέρματος)
– Ψηλάφηση των μαστών
5.7. Τρόπος ψηλάφησης των μασχαλών
6. Κυκλοφορικό Σύστημα
6.1. Εξέταση των αγγείων
– Εξέταση του φλεβικού (σφαγιτιδικού) σφυγμού (θέση του ασθενούς, αξιολόγηση κεντρικής φλεβικής πίεσης, ηπατοσφαγιτιδική παλινδρόμηση)
– Αρτηριακός σφυγμός (εξέταση καρωτιδικού σφυγμού, εξέταση κερκιδικού σφυγμού – συχνότητα, ρυθμός και διαταραχές ρυθμού, τύποι σφυγμών)
– Τεχνική και παγίδες στη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης
6.2. Επισκόπηση – ψηλάφηση της καρδιάς
– Προπέτεια καρδιακής περιοχής
– Εξέταση καρδιακής ώσεως
– Ροίζος
6.3. Ακρόαση της καρδιάς
– Εστίες ακροάσεως της καρδιάς
– Φυσιολογικοί καρδιακοί τόνοι και μεταβολές της εντάσεώς τους
– Επιπρόσθετοι καρδιακοί τόνοι (3ος , 4ος )
– Πλαταγίσματα (clicks)
– Καρδιακά φυσήματα (συστολικά, διαστολικά, συστολοδιαστολικά). Καθορισμός της εστίας, της ποιότητας και της επίδρασης της αναπνοής.
– Περικαρδιακός ήχος τριβής
7. Εξέταση Πεπτικού Συστήματος
7.1. Τοπογραφικός προσανατολισμός στην κοιλιά
7.2. Επισκόπηση της κοιλιάς (κατάσταση δέρματος, συμμετρία, κινήσεις κοιλιακού τοιχώματος)
7.3. Επίκρουση κοιλιάς
– Φυσιολογικός ήχος επικρούσεως
– Επίκρουση ήπατος
– Επίκρουση σπληνός
– Επίκρουση κοιλίας για ανεύρεση ελεύθερου περιτοναϊκού υγρού
7.4. Ακρόαση της κοιλιάς
– Ακρόαση περισταλτικών κινήσεων του εντέρου σε φυσιολογική κατάσταση και σε διάφορες παθολογικές καταστάσεις
– Παφλασμός
– Αγγειακοί ήχοι
7.5. Ψηλάφηση της κοιλιάς
– Τρόποι ψηλαφήσεως (επι πολλής ελαφρά ψηλάφηση, μυϊκή αντίσταση)
– Εν τω βάθει ψηλάφηση
– Ψηλάφηση του ήπατος (μέγεθος διογκώσεως σε εκατοστά, σύσπαση του χείλους, υφή της επιφάνειας, ευαισθησία)
– Ψηλάφηση της χοληδόχου κύστεως (σημείο Murphy, σημείο Courvoisier, ύδωπας χοληδόχου)
– Ψηλάφηση σπληνός (μέγεθος σε cm, ευαισθησία, σύσταση, υφή επιφάνειας)
7.6. Εξέταση του πρωκτού και του ορθού
– Επισκόπηση του δακτυλίου και δακτυλική εξέταση
8. Εξέταση Ουροποιογεννητικού Συστήματος
8.1. Επισκόπηση και ψηλάφηση των οσφυϊκών χωρών (μυϊκή σύσπαση, σημείο Giordano)
– Ψηλάφηση των νεφρών
– Εξέταση της ουροδόχου κύστεως επισκοπικά και επικρουστικά
8.2. Εξέταση των βουβωνικών χωρών (σφύξεις μηριαίων αρτηριών, διογκωμένοι λεμφαδένες, κήλες).
8.3 Εξέταση έξω γεννητικών οργάνων ανδρών (εξέταση πέους, επισκόπηση και ψηλάφηση όρχεως και επιδιδυμίδας)
9. Εξέταση μυοσκελετικού συστήματος
9.1. Εξέταση σπονδυλικής στήλης
– Επισκόπηση σπονδυλικής στήλης και αναγνώριση αλλοιώσεων όπως, κύφωση, σκολίωση, λόρδωση κλπ.
– Ψηλάφηση και ελαφρά πλήξη σπονδυλικής στήλης για ανεύρεση τοπικής ευαισθησίας και μυϊκού σπασμού
– Έλεγχος της κινητικότητας της σπονδυλικής (κάμψη, έκταση, πλάγιες κινήσεις και στροφική κίνηση)
– Εξέταση ιερολαγονίων αρθρώσεων
– Σημείο Lasegue
9.2. Εξέταση περιφερικών αρθρώσεων
– Εξέταση χροιάς, θερμοκρασία και σύσταση επικείμενου δέρματος
– Αναγνώριση διογκώσεως των αρθρώσεων (πάχυνση αρθριτικού υμένα, ύδραρθρος, διόγκωση οστών)
– Ευαισθησία των αρθρώσεων στην πίεση
– Εξέταση εύρους των κινήσεων των αρθρώσεων
9.3. Εξέταση επιμέρους αρθρώσεων
– Εξέταση κροταφογναθικής αρθρώσεως
– Εξέταση του ώμου
– Εξέταση του αγκώνα
– Εξέταση των αρθρώσεων των άκρων χειρών
– Εξέταση του ισχίου
– Εξέταση των γονάτων
– Εξέταση της ποδοκνημικής αρθρώσεως
– Εξέταση των αρθρώσεων του άκρου ποδός
10. Νευρικό Σύστημα
10.1. Εξέταση επιπέδου συνειδήσεως και εξοικείωση με τη διαβάθμιση των διαταραχών συνειδήσεως
10.2. Εξέταση νοητικών λειτουργιών
– Εξέταση της μνήμης
– Εξέταση του λόγου (δυσαρθρίες, αφασικές διαταραχές και ιδιαίτερα διάκριση αφασίας αντιλήψεως και αφασίας εκφράσεως και τρόπου ελέγχου τους)
– Εξέταση γνωστικών και πραξικών λειτουργιών (αγνωσίες και απραξίες)
10.3. Εξέταση εγκεφαλονωτιαίων νεύρων
– Εξέταση οσφρητικού νεύρου (ανοσμία, δυσοσμία)
– Εξέταση οπτικού νεύρου (οπτική οξύτητα, διαταραχές αντιλήψεως των χρωμάτων, αδρός έλεγχος οπτικών πεδίων για αναγνωριση ημιανοψιών)
– Εξέταση οφθαλμοκινητικών νεύρων (τρόπος εξετάσεως με βάση τις κινήσεις των οφθαλμών,
αναζήτηση νυσταγμού)
– Εξέταση τριδύμου νεύρου (εξέταση αισθητικότητας δέρματος προσώπου, τριχωτού κεφαλής, έκλυση αντανακλαστικών κερατοειδούς)
– Εξέταση προσωπικού νεύρου ( επισκόπηση της συμμετρίας του προσώπου και της κινητικότητας των προσωπικών μυών με επίδειξη δοντιών, προσπάθεια σφυρίγματος, συγκλίσεως βλεφάρων, ανύψωσης οσφρύων και διάκριση υπερπυρηνικής από περιφερική βλάβη).
– Εξέταση ακουστικού νεύρου (αναζήτηση νυσταγμού, σημείο Romberg, δοκιμασία προτάσεως άνω χειρών, δοκιμασία δείκτου)
– Εξέταση γλωσσοφαρυγγικού και πνευμονογαστρικού νεύρου (βράχος φωνής, κινητικότητα μαλθακής υπερώας, αντανακλαστικά φάρυγγος, διαταραχές αυτονόμου συστήματος)
– Εξέταση παραπληρωματικού νεύρου (εξέταση στερνοκλειδομα-στοειδούς και τραπεζοειδούς
μυός)
– Εξέταση υπογλώσσιου νεύρου
10.4. Εξέταση αισθητικότητας, εξοικείωση με τις έννοιες υπαισθησία–αναισθησία, υποαλγησία- αναλγησία, υπεραλγησία και θερμοαναισθησία.
– Εξέταση της επί πολλής αισθητικότητας και συγκεκριμένα της αφής του πόνου, του θερμού, ψυχρού και της επικριτικής αισθητικότητας.
– Εξέταση της εν τω βάθει αισθητικότητας (αίσθηση του «βαθύτερου» πόνου, αίσθηση των αρθρώσεων, αίσθηση των δονήσεων–παλαισθησίας).
10.5. Διαταραχές αισθητικότητας ανάλογα με το σημείο της βλάβης
– Βλάβη περιφερικών νεύρων
– Βλάβη νευρικών ριζών
– Βλάβη νωτιαίου μυελού : Πλήρης διατομή, ημιεγκάρσια διατομή (σύνδρομο Brown Sequard)
– Βλάβη οπισθίων δεματίων
– Βλάβη νωτιοθαλαμικών δεματίων
– Βλάβη κεντρικής μοίρας νωτιαίου μυελού
– Βλάβη στο στέλεχος και τους οπτικούς θαλάμους
– Βλάβη αισθητικού φλοιού και υποφλοιϊκών περιοχών
10.6. Αίσθηση της κινητικότητας
– Εξέταση της εκούσιας κινητικότητας: βάδιση, διαταραχές βαδίσεως και αναγνώριση χαρακτηριστικών βαδισμάτων.
– Εξέταση των συνεργικών κινήσεων: βάδιση σε ευθεία γραμμή, δοκιμασία Romberg
– Δοκιμασία δακτύλου-ρινός και πτέρνας-γονάτου, πρηνισμός, υπτιασμός αντιβραχείου
10.7. Ακούσιες παθολογικές κινήσεις
– Εξοικείωση με τα διάφορα είδη τρόμων
– Χορεία αθέτωση, μυοκλωνίες, μυϊκοί σπασμοί
10.8. Εξέταση των μυών
– Εξέταση για ανεύρεση μυϊκής ατροφίας
– Εξέταση μυϊκής ισχύος
– Εξέταση μυϊκού τόνου (υπερτονία, υποτονία)
10.9. Εξέταση αντανακλαστικών
– Εξέταση επι πολλής δερματικών αντανακλαστικών
– Αντανακλαστικά φάρυγγος, μαλθακής υπερώας
– Πελματιαία αντανακλαστικά
10.10. Εξέταση τενοντίων αντανακλαστικών και παθολογικών αντανακλαστικών
Πίνακας. Όργανα αντικειμενικής εξετάσεως
• Στηθοσκόπιο
• Ηλεκτρικό φαναράκι
• Νευρολογική σφύρα
• Διαπασών 128 Hz
• Μεζούρα
• Σφυγμομανόμετρο
• Γλωσσοπίεστρα
• Τολύπια βάμβακος-γάζες
• Γάντια ελαστικά
• Βαζελίνη
• Μεγεθυντικός φακός
ΒΑΣΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ
ΓΕΝΙΚΑ
1. Προσωπικότητα, διανοητική κατάσταση.
2. Βάδισμα και θέση κατά την εξέταση.
3. Γενική επισκόπηση: σωματική κατασκευή, μυϊκή διάπλαση, θρέψη, χροιά δέρματος, εξανθήματα,
κατάσταση τριχώσεως.
4. Μέτρηση θερμοκρασίας.
ΚΕΦΑΛΗ
5. Επισκόπηση επιπεφυκότων (αναιμία, ίκτερος).
6. Κινητικότητα βολβών, νυσταγμός, κόρες (μέγεθος, σχήμα, αντανακλαστικά στο φως και
προσαρμογής, οπτικά πεδία), εξόφθαλμος.
7. Στοματική κοιλότητα (γλώσσα, βλεννογόνοι, παρίσθμια.
ΤΡΑΧΗΛΟΣ
8. Δυσκαμψία αυχένος
9. Ψηλάφηση λεμφαδένων τραχήλου, θυρεοειδούς.
10. Επισκόπηση αγγείων τραχήλου, κεντρικός φλεβικός σφυγμός.
ΑΝΩ ΑΚΡΑ
11. Επισκόπηση – ψηλάφηση άκρων χειρών (θερμοκρασία, ξανθώματα, πληκτροδακτυλία, όνυχες).
12. Ψηλάφηση κερκιδικού σφυγμού.
13. Μέτρηση αρτηριακής πιέσεως.
14. Έλεγχος τρόμου χειρών, λεπτές κινήσεις και συνέργεια των κινήσεων, μυϊκή ισχύς, τενόντια αντανακλαστικά.
15. Έλεγχος των αρθρώσεων (ευαισθησία, κινητικότητα, διόγκωση).
16. Έλεγχος τριχώσεως και ψηλάφηση λεμφαδένων μασχάλης.
ΘΩΡΑΚΑΣ
17. Τύποι αναπνοής κατά την ανάπαυση, σύγκριση κινητικότητας ημιθωρακίου, ανωμαλίες θωρακικού τοιχώματος.
18. Θέση, ένταση καρδιακής ώσεως (επισκόπηση, ψηλάφηση).
19. Ακρόαση καρδιάς (τόνοι, φυσήματα, τριβή).
20. Επίκρουση θώρακος σε συμμετρικές θέσεις.
21. Ακρόαση θώρακος (αναπνευστικό ψιθύρισμα, πρόσθετοι ήχοι) σε συμμετρικές θέσεις.
22. Επισκόπηση – ψηλάφηση μαστών.
23. Ανωμαλίες σπονδυλικής στήλης, ευαισθησία και πλήξη νεφρικής χώρας.
ΚΟΙΛΙΑ
24. Επισκόπηση κοιλίας (γενική ή τοπική διάταση, επίφλεβο).
25. Ψηλάφηση κοιλίας (ευαισθησία, μάζες και ειδικά ψηλάφηση ήπατος, σπληνός νεφρών).
26. Ψηλάφηση βουβωνικών αδένων και έλεγχος κηλικών στομίων.
27. Ψηλάφηση σφυγμού μηριαίων αρτηριών.
28.Έλεγχος γεννητικών οργάνων.
29. Έλεγχος περιοχής πρωκτού και (επιλεκτικώς) δακτυλική εξέταση.
ΚΑΤΩ ΑΚΡΑ
30. Επισκόπηση για κιρσούς, ατροφίες, οιδήματα.
31. Ψηλάφηση κάτω άκρων για θερμοκρασία, πίεση για διαπίστωση οιδήματος.
32. Ψηλάφηση αρτηριών κάτω άκρων.
33. Έλεγχος αρθρώσεων (διόγκωση, κινητικότητα).
34. Έλεγχος μυϊκής ισχύος, αντανακλαστικών.
Υποκειμενικά συμπτώματα και συνήθη κλινικά σύνδρομα
6.1. Κεφαλαλγίες: Ταξινόμηση των κεφαλαλγιών και περιγραφή του τρόπου εκδηλώσεως των συνηθέστερων από αυτές.
6.2. Θωρακικό άλγος: Μορφές θωρακικού άλγους. Ιδιαίτερη περιγραφή του άλγους της στηθάγχης και του άλγους του εμφράγματος.
6.3. Κοιλιακό άλγος:
6.4. Αρθραλγίες, αρθρίτιδα
6.5. Διαταραχές αναπτύξεως
6.6. Πρωτογενείς και δευτερογενείς βλάβες του δέρματος
6.7. Δύσπνοια
6.8. Βήχας και αιμόπτυση
6.9. Αίσθημα παλμών, λιποθυμία, συγκοπτικές προσβολές
6.10. Δυσφαγία
6.11. Απώλεια βάρους και παχυσαρκία
6.12. Ναυτία και έμετος
6.13. Αιματέμεση, μέλαινες
6.14. Διάρροιες
6.15. Δυσκοιλιότητα
6.16. Ίκτερος
6.17. Ασκίτης
6.18. Λεμφαδενοπάθεια
6.19. Σπληνομεγαλία
6.20. Πορφυρικές βλάβες
6.21. Ζάλη, ίλιγγος
6.22. Κώμα
6.23. Σύγχυση, παραλήρημα
6.24. Αυτόματες κινήσεις
6.25. Αισθητικές διαταραχές
6.26. Κινητικές διαταραχές
6.27. Διαταραχές ομιλίας
6.28. Αιματουρία
6.29. Πολυουρία

ΣΥΝΙΣΤΩΜΕΝΗ-ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Προτεινόμενη Βιβλιογραφία :
1. Κλινική σημειολογία και διαγνωστική (Γ.Ι. Αραπάκης) ISBN 960-7795-03-2
2. Bate’s Οδηγός για κλινική εξέταση και Λήψη Ιστορικού (Bickley S. Lynn) ISBN 9789603722069
3. Κλινική διάγνωση, ιστορικό και φυσική εξέταση (Swartz Mark) ISBN 978-960-7875-52-5
4. Chamberlain’s Κλινική Σημειολογία & Διάγνωση (Houghton Andrew, Gray David) ISBN
9789963274574
5. Ιατρική Βιβλιογραφία στο Διαδίκτυο (PubMed και άλλες βιβλιογραφικές πηγές)
-Συναφή επιστημονικά περιοδικά:
1. The New England Journal of Medicine
2. The Lancet
3. Annals of Internal Medicine
4. JAMA Internal Medicine

Τμημα Ιατρικής - Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
elGreek
Μετάβαση στο περιεχόμενο